Көлікті сатып алу-сату жөнінде мәміле жасау барысында жәй тонап кететін кездер артта қалған. Қазір мұндай жағдайлар өте сирек кездеседі. Қазіргі алаяқтар қалтаны қағатын, көлікті сатып алушысыз қалдырып, әрі өздері ешкімнің көзіне түспейтіндей әлдеқайда жетілдірілген, қауіпсіз әрі жеңіл әдістерді ойлап тапқан. Сөз реті келіп тұрғанда айта кетсек, кейбір құйтырқы әрекеттерді темір тордың арғы жағында отырғандар да жүзеге асырып жатады, себебі, қазіргі технологиялар абақтыда да «жұмыс істеуге» мүмкіндік береді.
1 жағдай. Шетелдік сатушы
Темір тұлпардың бағасы нарықтағыдан тіпті екі есе арзан тұратын тартымды хабарландыруларды жиі кездестіруге болады, бірақ сатушы дәл қазір Қазақстанда болмағандықтан, онымен e-mail не мессенджерлер арқылы байланысқа шығуға шақырады.
Қармақты қапқан құрбан шамамен мынадай мазмұндағы мәтіні бар жауап алады:
«Мен бәленше деген елдің азаматымын, шетелде тұрамын. Біраз уақыт бұрын Қазақстанда қазіргі таңда уақыты өтіп кеткен келісімшарт бойынша жұмыс істегенмін. Сіздің елде менің көлігім қалды, бірақ ол маған керек емес, жалға алған тұрақта тұрып, бағасы текке арзандап барады. Соған байланысты мен автокөлігімді тез әрі арзан бағаға сатайын дегенмін»
Жазбаша сөйлесу барысында мәміленің жай-жапсары анықталады:
«Мен алыста тұрғандықтан, қайта-қайта ұшып келе алмаймын, сондықтан маған сіздің шынайы сатып алушы екеніңізге сенімді болу қажет, сол себепті менде сізге қоятын бір ғана қарапайым шарт бар. Егер сізді менің көлігім қызықтырса, оның құнына (не жарты бағасына) тең сомманы мен көрсеткен ақша аудару жүйесі („Вестерн Юнион“ сияқты) арқылы аудару керек, бірақ бақылау нөмірін хабарлаудың қажеті жоқ. Банкте ақшаның аударылғаны расталса, мен көлікті қайта рәсімдеу үшін Қазақстанға ұшып келемін. Ал банк сіз ақша аударғанда берген, әрі ақшаны алу үшін керек тоғыз саннан тұратын бақылау нөмірін сіз маған тек көлікті қайта тіркегеннен кейін ғана хабарлайсыз. Бұл әдістің сіз үшін жария әрі қауіпсіз екеніндігіне ақша аудару жүйесі бар кез келген банктің қызметкерімен сөйлесу арқылы көз жеткізуіңізге болады».
Шынайы көріну үшін шетелдіктің әлдебір досы сіздің сұрауыңыз бойынша тұрақта тұрған көлікті ашып, көрсетеді және айдап көруге де рұқсат береді. Міне, қуаныш! Барлығы таза, жария әрі мәшине сыйға бергендей арзан. Сонда қалай арандатпақ?
Сіз ақша аударғаныңыз жайлы хабар берген не түбіртектің көшірмесін жіберген сәтте, ақшадан айырылдым деп есептей беріңіз. Неге? Бақылау нөмірінсіз ақшаны шеше алмайды емес пе? Солайы солай, бірақ ақша аударымын алу тәртібі әр елде әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы, алушы жіберушінің аты-жөнін, аударым жасалған қала мен сомманы білсе ақшаны шешіп ала алады. Болды! Басқа ештеңе керек емес.
Қиындыққа қалай түсіп қалмауға болады? Оп-оңай, ақша аудару арқылы төлем жасауды сұрайтын хабарландыруларға назар аудармау керек. Есіңізде болсын: ақша аудару жүйелері бизнеске арналмаған. Ақша жіберу арқылы, сіз төлем мақсатын — ақшалай көмек деп көрсетесіз. Солай екені рас.
Дәл сондай жағдай алдын ала төлемді телефонға не электронды әмиянға салуға өтініш жасалғанда да болуы мүмкін.
Айтпақшы, алдаудың тағы бір әдісі электронды төлемдермен байланысты.
2 жағдай. Ақшаны картадан ұрлайды
Алдаудың бұл түрі біздің елде салыстырмалы түрде жақында пайда болды. Дегенмен, алғашқы құрбандары табылып жатыр. Және алдыңғысынан айырмышылығы, мұнда көбіне сатып алушы емес, сатушы зардап шегеді.
Оның мәні мынада: сіз көлігіңізді сатуға қоясыз, хабарландыру бойынша клиент қоңырау шалады да, оны сатып алуға дайын екенін, бірақ басқа қалада (не басқа елде, мысалы алаяқтықтың осы түрі шыққан Ресейде) тұратынын айтады, ол өзі келгенше сіздің тұлпарыңыздан айырылып қалмас үшін, алдын ала төлем жасауға дайын екенін хабарлайды. Төлем жасау үшін сізден аты-жөніңізді, карта нөмірін, және оның мерзімін көрсетуді сұрайды. Және осы ретте, алданғандардың атуынша, бәрі кешқұрым уақытта болады және сатып алушы «банк жабылып қалмай тұрғанда» төлем жасап үлгеру үшін асықтыратын көрінеді.
Қорқатындай ештеңе жоқ сияқты. Белгісіз адамға ақшаны сіз аударып жатқан жоқсыз ғой, керісінше ол сізге бермекші. Осы жәйтке сенген көп адамдар, кейде тіпті картаның фотосуретін де екі жағынан түсіріп, оның артқы жағында CVV2 (не CVC2) құпия коды болатынын ескерместен WhatsАpp арқылы жіберіп жатады. Содан кейін бір сағат ішінде түсуі керек ақшаны күтіп отыра береді.
Алаяқтардың құрбанына айналғандардың шотын тазалау банкке байланысты әртүрлі тәсілмен жүзеге асады. Сіздің картаңызға толықтай қол жеткізген алаяқтар, ондағы ақшаны түрлі әмияндарға аударып, интернет арқылы заттар сатып алады. Сөз реті келгенде айта кететін жәйт, 3-D Secure кодының болуы да үнемі көмектесе алмайды — оны интернет-дүкендердің барлығы бірдей сұрай бермейді.
Алаяқтарға интернет- және sms-банкингтің заманауи мүмкіндіктерінен хабарсыз адамдармен жұмыс істеу анағұрлым жеңіл болады. Құрбанның бұл жөнінде ештеңе білмейтінін анықтағаннан кейін, картаны онлайн қосуға асықтырады. Қазіргі таңда көптеген банктер карта иесінің телефонына sms-хабарлама арқылы ПИН немесе авторландыруды растайтын код жібереді. Қарбалас тудырып, әбігерге салу арқылы алаяқтар құпия сандарды айтқызады. Олардың жылдам әрекет ететіні соншалық, сізге қандай хабарлама келгенін түсінбей де қаласыз. Тұтқаның ар жағындағы дауыс сендіре, ақ пейілмен сөйлейді: «Сізге ақшаны жіберіп үлгеру үшін, сандарды атап шығыңызшы ». Барлық мәліметтерді қолға түсірген айлакер алаяқтар, сіздің ақшаңызды қалағанынша жұмсай алады.
Қажетті ақпаратты анықтай алмаған арамзалардың басқа нөмірлерден қоңырау шалып, өздерін банк қызметкері ретінде таныстырып, шотқа ақша аударуға қатысты жекелеген деректерді сұраған кездері де болған.
Егер аталған жағдайлар сіздің басыңыздан өтіп жатса, мұқият болыңыз. Сіздің алаяқ құрған қақпанға түсіп қалып, мұның ақыры көлемі қандай болса да, банк шотындағы ақшаңыздан көз жазып қалуға әкеп соғуы мүмкін.
Картадағы ақшаны жоғалтудан қалай сақтануға болады?
Шын мәнінде, біз картаны беру барысында банк қызметкерлері айтатын — картадағы мәліметтерді ешқашан ешкімге, әсіресе бейтаныс адамдарға хабарлауға болмайды деген сөзді естен шығарып аламыз. картаға ақша аудару үшін картаның алдыңғы жағындағы 16 санды білу жеткілікті, алайда оны да кім көрінгенге хабарлау қауіпті. Тіс қаққан алаяқтарға осы сандарды білудің өзі де жеткілікті.
Егер танымайтын адамнан төлем қабылдаудың басқа тәсілі жоқ болса, өз қаражатыңыздың қауіпсіздігі үшін тағы бір қадам жасаңыз — бар ақшаны басқа картаға (немесе туысыңыздың, досыңыздың картасына) аударыңыз. Сатып алушыға бос карта мәліметтерін беріңіз. Осылайша, сіз ұрыларға еш мүмкіндік қалдырмайсыз.
3 жағдай. Несиелік немесе бөтен автокөлікті сату
Осыдан аз уақыт бұрын Қазақстанда алаяқтықтың бұл түрі болса да, аса таралмаған еді, себебі кепілзат болып табылатын несиелік автокөліктер полицияның арнайы базасына енгізілетін. Автокөлікке тіркеуге байланысты іс-әрекеттер жасауға мүмкіндік бермейтін ауыртпалық салынатын. Жөнін білмей тұрып, кепілде тұрған көлікті сенімхат арқылы алатын «жолы болғыштар» да табылатын, бірақ көп емес еді.
Ал енді, Қазақстан бірыңғай экономикалық кеңістіктің мүшесі болып табылады, шетелдік, әсіресе Ресейлік автокөліктерге біздің нарыққа жол ашылған сәттен-ақ, мұндай жағдайлар жиілей бастады. РФ-да кепілде тұрған көліктер базасы әлі күнге дейін жоқ, есесіне мұны алаяқтар жиі пайдалануда.
Жалпы нобайы мынадай: Сіз Ресейден автокөлік сатып аласыз, оны есептен шығарасыз, Қазақстанға алып келіп, тіпті нөмірлер алуға өтініш бересіз де, бақытқа кенеліп біраз уақыт жүргізесіз. Аз уақытта сіздің көлігіңізге тыйым салынғаны туралы ескертпе келеді. Не себепті?
Тәсіл өте қарапайым әрі әбден төселген. Алаяқ Ресейде несиеге автокөлік сатып алады, техникалық құралдың төлқұжаты (ТҚТ) тиісінше, банкте сақталады. Бірақ, анықталғандай, мұнда бір айла бар екен.ТҚТ-ның түпнұсқасының жоғалғандығы туралы арыз жазып, МЖҚИ-нан оның көшірмесін алып, көлікті сатып жіберуге (Қазақстанда болсын, мұндай мәмілелер жиі жасалатын Ресейде болсын) болады екен. Мәміле жасасқаннан кейін алаяқ біраз уақыт (әдетте екі-үш ай) ай сайынғы төлемдерді жасап тұрады. Бұл банк қызметкерлерінің күдігін туғызбас үшін және сатып алушы көлікті өз атына аударып үлгеруі үшін қажет.
Алаяқ төлемді тоқтатқаннан кейін, банк тиісті сомманы ала алмайды да, борышкерді іздей бастайды. Клиент пен автомобильдің белгісіз бағытта жоғалып кеткенін анықтаған банк, кепілдегі көлікке іздеу жариялайды. Ал дәл осы тұста біз Ресеймен бір құқықтық кеңістіктеміз. Сол себепті, полиция қызметкері бағытқа сай сіздің тұлпарыңызды ұстайды немесе тұрғылықты жер бойынша іздеу жұмыстары басталады.
Сіз өзіңіздің адал сатып алушы екеніңізді және бұл көлікті ұрламағаныңызды дәлелдей алсаңыз құба-құп, сондықтан, сатып алу-сату кезіндегі құжаттардың барлығын сақтап қойыңыз.
Бірақ сот болады.Тіпті сіздің адал сатып алушы екеніңізді мойындаса да, көлікті сізден алып қояды. Ал оны сатып алуға кеткен шығындарды қайтару мәселесі сіздің мойныңызға артылады.
Кепілде тұрған көлікті сатып алудан қалай сақтануға болады? Ресейде сіз сатып алғыңыз келетін автокөліктің кепілдегі (не ұрланған) көліктер тізімінде бар-жоғын тексеруге болатын бірнеше онлайн-қызметтер бар, дегенмен, олар 100 пайыздық кепілдік бере алмайды. Сол үшін ТҚТ-на мән беріңіз. Егер ол түпнұсқа емес, көшірме болса, сіздің алдыңызда тұрған кепілдегі көлік болуы мүмкін, ал оны тексеру, Ресейдің өзінде әлі де қиындықтар туғызады.
Жалпы, Қазақстанда да сақ болған жөн. Сатушының сатып алушымен көлікті сату құқығына көлік иесі берген бас сенімхат арқылы мәміле жасасқан жағдайлары да кездеседі. Барлығы таза сияқты — мамандандырылған ХҚКО-нда сатып алу-сату келісімшарты рәсімделген, көлік тексерістен және қайта тіркеуден өткен, еш мәселе жоқ. Бірақ аз ғана уақыт өте салысымен, көліктің заңды иесі атанған құрбан автомобильге тыйым салу жөнінде ескертпе алады. Не боп қалды? Болғаны сол, көліктің бұрынғы иесі сатушының үстінен қылмыстық іс қозғатып, автокөлікке іздеу жариялаған. Осындай аты шулы жағдайлардың бірнешеуі әлі де ашылған жоқ, және мұнда құрамында көліктің бұрынғы иелері болуы мүмкін қылмыстық топтың жұмыс жасайтыны анық. Автомобильді сатқан алаяқты қанша уақыт іздейтіні белгісіз, бірақ көліктің бақытты иесі болу келешегі күмәнді.
Кез келген жағдайда, осындай жәйтке тап болмас үшін, тек автокөлік иелерімен сатып алу-сату келісімшарттары үлгісінде мәміле жасасуға кеңес береміз, нотариалдық куәландырудың да болғаны жөн.
4 жағдай. Тапсырыспен алынған автокөлік
Қатаң баж салығы енгізілгеннен кейін, әрі 2016 жылдан үлкен көлемдегі утилизациялық алымның енгізілуі есебінен, ұсталған көліктерді жеткізетін жеке компаниялардың белсенділігі бұрынғы жылдармен салыстырғанда бәсеңдей бастады. Десе де, қазіргі таңда көлікті Ресейден де, шет мемлекеттерден де тапсырыспен алуға болады. Қандай қайғылы болмасын, алдаудың құрбаны болу қаупі бар. Зардап шегушілерден ақша жинап алып, ғайып болған компаниялар мен жеке тұлғаларға қатысты сот процесстері Қазақстанда әлі күнге дейін аяқталған жоқ.
Қаражаттан қағылудан қалай сақтануға болады? Өкінішке орай, әмбебап шешімнің болуы мүмкін емес. Беделі жоғары ірі фирмалардың өзі де күндердің күнінде көзден таса болуы мүмкін. Шешім тек біреу ғана — сізден тіпті бөліп болса да, алдын ала төлем жасауды талап ететін автокөлікті сатып алудан аулақ болу.
5 жағдай. Техникалық сәйкессіздік
Алаяқтықтың тағы бір тәсілі техникалық жағдайы мінсіз деуге келмейтін автокөлікті сатумен байланысты. Бұл, негізінде, көліктің Қазақстанда қолдану мерзіміне байланысты емес, себебі, жасырылған ақаулар жаңа жеткізілген көлікте де, жергілікті көлікте де болуы мүмкін ғой.
Сіз сатылу сәтінде жап-жаңа сияқты жарқырап тұрған автокөлікті сатып алдыңыз. Алайда, біраз уақыт өткен соң көліктің істен шығып қалған қозғалтқышынан бастап, екіге бөлінейін деп тұрған шанағына дейін өте елеулі ақаулары бар екені анықталды. Сөйтсе, соңғысы басқа көліктердің қалдықтарын дәнекерлеу арқылы үй жағдайында жасалған екен.
Мұндай жағдайда не істеу керек? Ең бастысы — ондай автомобильді сатып алмау. Бұл үшін уақытыңызды да, ақшаңызды да көлік шанағын (автокөліктің ең қымбат қосалқы бөлшегі ретінде), қозғалтқышы мен трансмиссиясын егжей-тегжейлі тексеруден аямаңыз. Көлікті сатып алмақшы болған дилерлік орталықта тексерген дұрыс әрине. Сеніңіз, көліктен, тіпті ақаулардың кесірінен жол апатына ұшырап, денсаулығыңыздан айрылғанша, қызметке ақша төлеген әлдеқайда дұрыс.
Ал егер алып қойған болсаңыз, онда сатушыдан ақшаны өндіріп алу керек. Теориялық жағынан бұл мүмкін, бірақ іс жүзінде өте күрделі шаруа. Сіз сатып алу кезінде жасырылған ақаулар жайынан хабарсыз болғаныңызды, сонымен қатар көліктегі ақаулар сіздің қолдануыңыздан пайда болмағанын дәлелдеуге тиіссіз. Бұл өте қиын. Сондықтан, сатып алу жөнінде шешім қабылдамас бұрын, ТЖО-на барғаныңыз жөн.
6 жағдай. Бөтен адамның құжаттары арқылы сату
Нанғыштық, уақыт тапшылығы және заманауи байланыс құралдары алаяқтардың тағы бір тәсілінің кілті болып табылады.
Сіз бағасы тартымды (ең көп таралған жемтік — бұл Toyota Camry) көлікті сату туралы хабарландыру көрдіңіз. Автокөлік жергілікті, иесі де, ал оның техникалық жағдайы мен оның фотосуреттерін қосқанда, басқа да жан-жақты мәліметтерді WhatsApp (жергілікті нөмірде) не басқа да кез келген мессенджер арқылы жіберуге уәде береді. Әдеттегі әрекет сияқты, қазір көп адамдар солай істейді емес пе. Бірақ сөйлесу барысында, дәл қазіргі сәтте мәшине мен оның иесінің қаладан алыста екендігі белгілі болады, ал сатып алу жөніндегі ұсыныстыр тым көп, сол себепті шынайы сатып алушының олар мәміле жасау үшін кездесетін жерге жеткенше «жоқ боп кетпейтініне» кепілдік ретінде алдын ала төлем жасау жөнінде ұсыныс жасалады. Әлден күдік тудырады! Дегенмен, олар өздерінің «шынайы есімдерін» растауға әзірлігін сканерленген (не телефон камерасына түсірілген фотосурет) жеке куәлігі мен техникалық төлқұжатты жіберу арқылы танытады, әрі талап бойынша жібереді де. Қаражатты электронды әмияндардың біріндегі шотқа жіберуді сұрайды.
Ақша алаяқтардың қолына түскен сәттен-ақ, олардың көзден ғайып болатынын айтудың қажеті де жоқ шығар. Телефон нөмірлері жауап бермейді (не өшірулі), ал сіз полицияға жеткізген құжаттардың көшірмесі, нәтижесінде, шынайы құжаттардан алынған болса да, кезінде автокөліктерін сатқан (немесе сатпақшы болған), және «сатып алушылар» құжаттардың көшірмесін жіберуді сұрап, бірақ көлікті көруге келмей қалған азаматтарға тиесілі екендігі анықталады. Басқаша айтқанда, алаяқтың қолында тек қажетті құжаттардың суреттері мен көшірмелерінен тұратын жинақ болуы мүмкін.
Сатып алушылар, естеріңізде болсын: ешқашан, ешқандай сылтаумен шалғайдағы атаға, яғни бейтаныс жандарға тиесілі электронды әмияндарға және тіпті телефондарға да алдын ала төлем жібермеңіздер. Сатушыларға танымайтын адамдарға өз құжаттарының көшірмелерін жібермеуге кеңес береміз. Бұл тек төлқұжат пен жеке куәлкке ғана емес, тіпті техникалық төлөқұжатқа да қатысты. Бұл жағдайда не сізді алдап кетеді, не сіз еркіңізден тыс біреудің алдануына себепкер боласыз.
Автокөлік сатып алу-сату барысында мұқият әрі сақ болыңыздар, және сонда ғана, жағымсыз жағдайға тап болмайсыз.
Расскажите еще о продаже машины “по страховке” или про ген. доверенность!) Недавно с юристами это обсуждали только! Развод может быть чистой воды)))