Пандемия кезінде жеткізу қызметіне сұраныс артып, жол ережесін білмейтін адамдар да мототехникаға мініп, жұмысқа шықты. Скутер немесе кіші кубты моторы бар мотоцикл мінгендер қалада қаптап жүр. Әсіресе, Алматыда мопед көбейіп кетті, олар жылдың жылы маусымында ғана емес, қыста да жүре беретін болды.
Жақында жағдай өзгереді. Мопед міну үшін жүргізуші куәлігін алуды міндеттейтін заң жобасы дайын, оны мәжілісмендер екінші оқылымда мақұлдап, сенат қарауына жіберді. Жаңа талап күшіне енген соң мотор көлемі 50 куб болатын скутер жүргізу үшін де А1 санатты куәлік алу керек болады.
Қарапайым A1 санаты қозғалтқыш көлемі 125 см-ге дейінгі мототехниканы жүргізуге мүмкіндік береді, ал А санатты куәлікпен кез келген мотоциклді басқаруға болады.
Лайфхак
Жаңа ережеге сай, егер азаматта В немесе С санатты куәлік болса, ол А1 категориясына автоматты түрде ие болады. Осыған орай, егер қозғалтқыш көлемі 125 кубтан асатын техника жүргізбейтін болсаңыз әрі басқа санатты куәлігіңіз болмаса, онда B категориясын алуға кеңес береміз. Бұл бір оқпен екі қоян атқанмен бірдей. Бірақ мотоцикл мектебіне барып, екі дөңгелекті көлік жүргізу бойынша практикалық курстан өткен жөн.
Биыл 23 сәуірге дейін А немесе А1 куәлігіне емтихан тапсыру үшін жеке нұсқаушымен бірге бірнеше дәстүрлі емтихан жаттығуын меңгеріп, жол ережесін үйрену және теориядан өту үшін алғашқы көмек туралы базалық білім алу жеткілікті болған. Ал қазір үміткер алдымен лицензиясы бар мотоцикл мектебінде теориялық және практикалық дайындық курсынан өтіп, сертификат алуы қажет. Сәуірден бастап емтихан тапсыру және жүргізуші куәлігін алу үшін өз бетінше дайындалу мүмкіндігін алып тастады.
Емтихан тапсыру
Емтиханның теориялық бөлігі автомобиль емтиханымен бірдей, бірнеше жауаптың арасынан дұрысын таңдап, тест тапсырасыз. Тапсырмалар қиын емес, бірақ жол ережесін білмесеңіз, өте алмайсыз.
Ал практикалық емтихан біршама басқаша. Мысалы, А және А1 емтиханын технология емес, ескі әдіспен комиссия өкілдері қадағалайды.
Емтихан алу және жүргізуші куәлігін беру ережесінің 48-тармағына сай А және А1 санаты бойынша практикалық емтихан мына жаттығуларды қамтиды:
- «Бастау»;
- «Габаритті коридор»;
- «Реттелетін жол қиылысынан өту»;
- «Реттелмейтін теміржол өткелінен өту»;
- «Габаритті жарты шеңбер»;
- «Тік көтерілу және түсу»;
- «Габаритті сегіздік»;
- «Реттелетін қиылыстан кейінгі жаяу жүргіншілер өткелінен өту»;
- «Тақтай жол»;
- «Аяқтау».
Жалпы 10 элемент. Бірақ редакция өкілдері Алматыдағы арнайы ХҚКО-ның біріне барып, емтихан барысы іс жүзінде сәл басқаша екенін байқады:
- «Бастау»;
- «Тік көтерілу және түсу»;
- «Реттелетін жол қиылысынан өту»;
- «Габаритті сегіздік»;
- «Габаритті коридор»;
- «Габаритті жарты шеңбер»;
- «Тақтай жол»;
- «Аяқтау».
Курсант мотоцикл мектебіне барған болса, бұл тапсырмалар ешқандай қиындық тудырмайды. Сондай-ақ маневр жасарда және тоқтайтын кезде экзаменатор талап еткендей, қол қимылдары арқылы көрсету қажет. Бұл әрекет қазір сәл оғаштау көрінгенімен, қалада жүргенде пайдалы болуы мүмкін.
Емтиханды қалай тапсырады?
Ереженің 63-тармағында жаттығудың әрбірін орындау алгоритмі жазылған. Алайда жоғарыда іс жүзіндегі жағдай теориядан біршама өзгеше екенін жаздық, сол үшін қағаздағы талапты түсіндірумен қатар, емтихан қалай өтетінін де баяндаймыз.
№ 1 жаттығу «Бастау»
Теория: жаттығуды бастамас бұрын кандидат мотошлем киіп, артқы көрініс айнасын реттейді, жүрісті бастайтын аймаққа барып, қозғалтқышты іске қосады, жақынға түсетін шамын жағып, қозғалуға дайындалады, «Бастау» сызығының алдына жайғасып, солға бұрылу шамын қосып, жүруге дайын екенін растайды.
«Бастау» пәрменінен кейін кандидат 20 секунд ішінде қозғалысты бастау керек, солға бұрылу шамы қосулы күйде «Бастау» сызығынан өтіп, белгіленген жолақпен жүреді, жаттығудың соңғы сызығын кесіп өткенге дейін солға бұрылу сигналын өшіру қажет.
Практика: практикадағы «Бастаудың» теориядағы нұсқадан басты айырмашылығы — солға бұрылу белгісін қолмен көрсету қажет, яғни сол қолды немесе оң қолды жанға көтеріп көрсету керек. Екінші нұсқаны жолда пайдаланбайды, себебі газ тұтқасы оң жақта орналасқан.
Маневр жасар алдында қолды түсіруге болатынын есте сақтау керек.
№ 2 жаттығу «Тік өрлеу және түсу»
Теория: үміткер көлік құралын көтерілу және түсу учаскесінде көліктің алдыңғы және артқы габариттік шамы жаттығуды орындау сызығы мен «Тоқтау» сызығының арасына түсетіндей етіп тегіс жерде тоқтатып, көлікті қозғалмайтын күйде ұстайды және тоқтағаннан соң үш секундтан кейін көліктің кері жүруіне жол бермей, қозғалысты жалғастырады.
Практика: бірінші жаттығудағыдай теория мен тәжірибедегі нұсқаның айырмашылығы — қолмен белгі беру. Тоқтайтын кезде жүргізуші қолын жоғары көтереді. Емтихан алушылар тоқтайтын орынға шамамен бес метр қалғанда белгі бере бастауға және қолды кем дегенде екі метр өткенше жоғары ұстауға кеңес береді.
Өрге көтерілу қиын емес, бірақ алғаш рет орындағанда ептілікті керек етеді. Мотоциклді еңісте ұстап тұру үшін ілініс иінтірегін фрикциялық аймаққа қойып, қозғалтқыш жылдамдығын сәл арттыруға немесе артқы тежеуішті пайдалануға болады. Мопедті мотормен тоқтатуға болады, бірақ тежеуіш қолданған жөн.
№ 3 жаттығу «Реттелетін қиылыстан өту»
Теория: жаттығуды орындағанда үміткер реттелетін қиылыстан тиісті белгі бағыты бойынша бағдаршам белгісінің талаптарын сақтай отырып өтеді.
Солға (оңға) бұрылғанда тиісті бұрылыс сигналын алдын ала қосуға тиіс
Бағдаршамның рұқсат етілген сигналы жанып тұрған қиылыстан өту уақыты 20 секундтан аспауы керек.
Практика: қолмен белгі беруді ұмытпаңыз. Бағдаршамның қызыл түсі жанса, қолды жоғары көтеру арқылы тоқтайтыныңыз туралы белгі беріп, келесі қозғалыс бағытын көрсетесіз.
№ 4 жаттығу «Габаритті сегіздік»
Теория: жаттығуды орындағанда жүргізуші берілген бағыт бойынша алдымен оң жақта, содан кейін сол жақта орналасқан шеңберден өтіп, бақылау сызықтарын дөңгелекпен баспай және аяғын жерге тигізбей қозғалады.
Практика: арнайы ХҚКО орталығы өкілдерінің айтуынша, «Габаритті сегіздік» курсанттар өте алмайтын жаттығулардың бірі. Негізі маневр қарапайым және қарама-қарсы бағыттағы екі 180 градус бұрылыстан тұрады. Мотоциклді жаңадан жүргізе бастағандарға техниканы тар жерде ұстау қиынға соғады.
Редакция кеңесі: дөңгелектерге қарамаңыз, бағытқа баса мән беріңіз. Мотоциклмен емтихан тапсырғанда іліністі фрикциялық аймақта ұстауды ұмытпаңыз. Бұл газды кеңірек айналымда жұлқусыз басқаруға мүмкіндік береді. Артқы тежеуішті де қолданыңыз. Сондай-ақ маневр жасау ережелерін есте сақтаңыз.
№ 5 жаттығу «Габаритті коридор»
Теория: жаттығуды орындаған кезде жүргізуші «Габаритті коридорда» бақылау сызықтарын дөңгелекпен баспай және аяғын жерге тигізбей қозғалады.
Практика: «Габаритті коридорда» негізі, тоқтау туралы сигнал беру керек, жаңадан бастаған жүргізуші мұндай тар жерде аздап теңгерімін жоғалтуы мүмкін. Сегіздіктегі сияқты дөңгелек астындағы сызықтарға назар аударудың қажеті жоқ. Жаттығудың соңында алдыңғы дөңгелекті үзік сызық пен бүтін сызықтың арасына дәл қою керек.
Тоқтағаннан кейін қолды рөлден алып, екі жаққа көтеру керек. Мопед қосымша іс-қимылды қажет етпейді, ал мотоциклді нейтрал беріліске ауыстыру қажет.
№ 6 жаттығу «Габаритті жарты шеңбер»
Теория: кандидат жаттығу жасау сызығын кесіп өтпес бұрын солға бұрылу сигналын қосып, «Габаритті жарты шеңбер» траекториясымен жүріп өтеді, көлік дөңгелегі бақылау сызықтарына, ал жүргізушінің аяғы жерге тимеуі керек. Жаттығуды аяқтайтын сызықты басып өтер алдында сол жақ сигналын қосуға тиіс.
Практика: «Габаритті жарты шеңбер» сегіздіктің анағұрлым жеңіл түрі деуге болады, сол себепті соған ұсқас кеңес береміз. Баратын жеріңізге мән беріп қараңыз, фрикциялық аймақ пен артқы тежеуішті де естен шығармау керек. Траекторияға келер болсақ, сәл кең ауқым алуға тырысыңыз. Ішкі сызыққа жақын қозғалсаңыз, оған тиіп кету қауіп арта түседі.
№ 7 жаттығу «Тақтай жол»
Теория: жаттығу жасағанда кандидат бақылау сызықтарын дөңгелекпен, алаң бетін аяқпен жанап өтпей, «Тақтай жолдан» өтеді.
Практика: «Тақтай жол» бастапқыда курсант жол үстіндегі жңішіке бөренемен жүріп өтетін жаттығу ретінде жасалған. Қазір арнайы ХҚКО-да тақтай орнына таңба сызып қойған, ол «Габаритті коридордың» сәл қиын нұсқасы саналады. Одан рөлді бір қолмен ұстап өту қажет.
№ 8 жаттығу «Аяқтау»
Теория: бұл жаттығуды орындағанда үміткер «Мәре» сызығын кесіп өтер алдында оңға бұрылу көрсеткішін қосып, көлік габаритінің проекциясымен мәре сызығын кесіп өтеді де, оң жаққа бұрылу көрсеткішін қосады, нейтрал берілісті қосып, жақынға түсетін шамды сөндіреді, қозғалтқышты өшіріп, көлікті ортаңғы тіреуішпен не бүйірлік таянышпен тіреп қояды.
Практика: мұнда қандай да бір ақыл айту қиын. Тек қолмен белгі беруді ұмытпаңыз, маневр жасайтын жерге бес метр қалғанда белгі беріп, кем дегенде екі метр сол күйде ұстау керек.
Емтихан шындап дайындалған адамға қиын болмайды. Бірақ бұл тәжірибелі мопедші оп-оңай өтіп кетеді деген сөз емес. Емтихан қабылдау және жүргізуші куәлігін беру ережесінде әр элементке қатысты айып балл мөлшері жазылған кесте бар, ал кейбір қателік үшін бірден «құлайсыз».
Мәселен, курсант 30 секунд кешігіп бастаса, аяғы жерге тиіп кетсе немесе бір жаттығуды орындамаса, 100 айып балын алады. Ал «өтті» деген белгіні 99 ұпайдан аз жинағандарға ғана береді. Сызықты басу, бұрылыс көрсеткішін не шам қосуды ұмытып кету, өшіп қалған қозғалтқыш сияқты жағдайларда 5-25 балл береді.
Сәуірдегі статистика бойынша № 1 арнайы ХҚКО 240 үміткер қабылдаған, емтиханнан 130 адам сүрінбей өтіпті. Бірақ көп азамат екінші рет жақсы тапсырып, куәлік алатын көрінеді.
Емтиханды қандай көлікпен тапсырады
№ 1 арнайы ХҚКО-да курсанттар А1 категориясын 50 кубтық Stels Skif мопедімен тапсырады. Техниканың мұнда жүргеніне екі жыл болған, сондықтан кей жері істемейді. Мысалы, біз барғанда моторын кикстартермен қосуға тура келді, ал зауытта ол электрстартермен жабдықталады.
А категориясын аламын дегендер 125 кубтық Honda мен Racer Tourist RC150-дің бірін таңдай алады. Атауы айтып тұрғандай, қытайлық мопед 150 кубтық мотормен қозғалады.
Мотопаркте 250 кубтық KTM Duke сияқты әлдеқайда жаңа модельдер болғаны дұрыс еді, әрине. Алайда Racer-дің өзі біз 2022 жылы ХҚКО автодромынан көрген Қытайда шыққан «хондадан» әлдеқайда жақсы. Сол кезде мотоцикл өмірінің соңғы күндері қалғандай көрінген.
Алматыда А және А1 санатын № 1, № 6 орталықтардан алуға болады. Біріншісінде емтихан дүйсенбі, сәрсенбі және жұма күндері өтсе, екіншісіне сейсенбі, бейсенбі және жұма күндері баруға болады. Алдын ала жазылудың қажеті жоқ, сол жерде кезекке тұрасыз.
Kolesa.kz редакциясы емтиханға дайындалып жүрген барша азаматқа сәттілік серік болсын дейді. Негізі, қазірден-ақ қамданған дұрыс сияқты. Жаңа норма күшіне енген соң үміткер саны бірнеше есе артуы мүмкін.
Комментариев: 0