Автосақтандыру нарығында болатын өзгерістер

Көлік сақтандыру саласына қатысты заңнамадағы соңғы өзгеріс 2018 жылы болды. Ол кезде жүргізушілер қағаз полисті өзімен алып жүруден құтылған еді. Бұл болашаққа жасалған күрделі әрі маңызды қадам болды. Алдағы уақытта одан зор өзгерістер күтіледі.

Ол жайлы сөз қозғамас бұрын, алдымен қазіргі жағдайды шолып өтейік.

Қазір сақтандыру бағасы қалай есептеледі

Көп жыл бойы міндетті сақтандыру сомасы бір формула бойынша есептеліп келеді, оған сәйкес 1.9 АЕК мөлшеріндегі базалық сақтандыру сыйақысы бірнеше коэффициентке көбейтіледі. Олардың қатарында:

• автокөлік тіркелген аумақ;
• көлік құралының типі;
• сақтандырылатын адамның жасы мен көлік жүргізу өтілі;
• автокөліктің қолданылу уақыты;
• сақтандыру мерзімі;
• бонус-малус, немесе апатсыздық коэффициенті бар.

Шыққанына жеті жылдан асқан әрі жол апатына түспеген жеңіл көлігі бар, машина айдап жүргеніне екі жылдан асқан 25 жастағы Алматы тұрғынын сақтандыру үшін мынадай есеп жасалады:

(1.9 * 2 778 теңге) * 2.96 * 2.09 * 1 * 1.10 * 0.50 * 1 = 17 960 теңге

Қолданыстағы есеп жүйесіндегі бірнеше ерекшелікті атап өткен жөн. Мысалы, егер көлік алматылық болса, оның коэффициенті 2.96-ға тең, ал Шымкентте небәрі 1.01.

Темір тұлпардың апатқа түспеуі де үлкен маңызға ие. Жүргізуші жетуі мүмкін ең жоғарғы класс — 13. Оны тек жылдар бойы еш жол апатына қатыспаған және ресми статистикада жоқ жүргізушілер ғана алады. Бұл класс үшін 0.50 коэффициенті беріледі. Ал ең төменгі категория — М. Ол жүргізуші куәлігін жаңа алғандар мен ЖКО тізімінен түспейтіндерге беріледі. Оның коэффициенті 2.45-ке тең.

Басқа деректер қорытынды бағаға онша әсер етпейді. Мысалы, көліктің жасы аса маңызды емес. Себебі жеті жасқа дейінгілерге 1, ал одан ескі машиналарға 1.1 қолданылады.

Ел таңдауы көбіне қай компанияға түседі

Халық арасында қай сақтындыру компаниясының танымал екенін Ұлттық банк ай сайын жариялайтын төлем статистикасынан білуге болады. 1 тамыздағы ақпарат бойынша клиенттер 16 млрд теңгеге міндетті сақтандыру полисін алыпты.

Аталған соманың 3.7 млрд теңгесі «Евразия» СК-ның қалтасына түскен. Екінші орында 2.7 млрд теңге алған «Халық» СК тұр, ал үштікті 2 млрд теңге пайда тапқан «НОМАД Иншуранс» түйіндейді.

Сақтандыру компаниясына жүгінген көлік иелеріне орта есеппен 350 000-нан 470 000 теңгеге дейін төленеді.

Қазіргі жағдай қалай

Полис құнын есептеудің қазіргі ережелері он жыл бойы қайта қаралмаған. Олар 2007 жылдан бері қолданылып келеді. Бұл уақыт аралығында полис бағасы тек жыл сайынғы АЕК өсіміне байланысты өзгеріп отырды. Мысалы, АЕК мөлшері 2007 жылы 1092 теңгеге тең болса, қазір ол 2778 теңгені құрайды. Ал көлік жөндеу орындарындағы баға күн санап асқақтап барады. Бұл сақтандырушылар төлейтін төлем сомасына әсер етеді.

Жоғарыда сөз болған өңірлік айырмашылық та алалау сияқты. Сақтандыру компанияларының өкілдері көптен бері осы мәселе жайлы айтып жүр, себебі кейбір аймақтарда міндетті сақтандыру бойынша залал 100 %-дан асып кетеді, яғни сақтандыру сыйақысының сомасы төлемнен жоғары. Бұл жағдайдан шығуға тек коэффициенті жоғары және автопаркі үлкен Алматы, Нұр-Сұлтан қалалары мен Атырау облысы сеп болып тұр.

Сақтандырушылардың тағы бір мәселесі төлем алу үшін жол апатын әдейі жасайтын алаяқтармен байланысты. Мұндай әрекет кейінгі кездері көбейіп кетті, дегенмен бұған қала ішіндегі камералар кедергі келтіруі мүмкін. Алайда арам ақшаға құныққандардың камера аз тас жолдарға көшпесіне кепілдік жоқ.

Қандай ұсыныс бар

Автокөлікті міндетті сақтандыруға қатысты заңнамаға өзгерту енгізу қажеттігі көптен бері айтылуда. Негізгі мәселе — тарифті өсіру және ыңғайлылықты арттыру. Мұны тіркеу аймағына, машинаның жасына, жаңа жас градациясына қатысты коэффициентті қайта қарау мен бонус-малус параметрін күрделі ету арқылы іске асыру жоспарланып отыр.

Қазір қандай да бір классқа бөлу үшін тек апатсыздық ескеріледі. Енді қазіргі жағдай мен заңнамаға енгізу жоспарланып отырған өзгерістерді ескере отырып, алдыңғы жол-көлік оқиғасында келген залал мен қай ережені бұзғанын да есепке алу көзделуде.

Жас мәселесіне келер болсақ, жүргізушінің 25-ке толғанына қарамай, былай сатылау ұсынылды:

• 21-ге дейін,
• 21 мен 25 аралығында,
• 25 пен 30 аралығында,
• 30 бен 65 аралығында,
• 65-тен жоғары.

Осылай есептегенде бірінші және соңғы категория үшін сақтандыру сомасы біршама жоғары болады деп болжауға негіз бар.

Өңірлік коэффициент те назар аудартады. Құжатта өзгерістің екі нұсқасы ұсынылады. Алғашқы жағдайда көліктің өзге аймақтан ірі қалаға ішкі миграциясын бағалап, көлік көптеп ағылып жатқан жерлерде ғана төлем сомасын арттыру жоспарланып отыр. Екінші нұсқа бойынша бүкіл ел бойынша бірыңғай тариф енгізу көзделген.

Сақтандырушылар полис құнын көтеруді ғана көздемейді, олар полистің ыңғайлы болуына да мән беруде.

Қазіргі уақытта көлікті міндетті сақтандыру шарты бойынша дүниеге зақым келгенде бір зардап шегушіге 600 АЕК мөлшерінде төлем жасалады. Бұл межені 900 АЕК көлеміне көтеріп, клиенттердің 2000 айлық есептік көрсеткішке дейінгі жоғарғы лимитті таңдауына мүмкіндік беру, ал бірнеше адам зардап шеккенде бекітілген ең жоғарғы лимиттің күшін жою ұсынылды. Сонымен қатар, шығынды есептегенде бөлшектердің тозғандығы ескерілмейтін тарифтік жоспар енгізу қарастырылып жатыр.

Сақтандырушылар алаяқтармен күресу бойынша идеяларымен де бөлісті. Олар күдік тудыратын жағдайларда тиісті сараптама жүргізу мүмкіндігіне ие болу үшін әкімшілік не қылмыстық іске қатысуды қалайды.

Inbusiness.kz порталына 2020 жылдың басында сұхбат берген «Коммеск-Өмір» сақтандыру компаниясының басқарма басшысы Олег Ханинның айтуынша, жыл сайын 18 % сақтандыру оқиғасы күмән тудырады.

Өзгеріс қашан болуы мүмкін

Сақтандыру заңнамасына дәл қай уақытта түзетулер енгізілетіні белгісіз. 2020 жылдың аяқталуына жақын қалғанын ескерсек, өзгерістер жобасын шенділер келесі жылы көреді деген болжам бар. Бірақ олар биыл қабылдануы да ғажап емес.