1 желтоқсаннан бастап елге қалай автомобиль әкелуге болады

Қысқаша айтқанда, биыл 1 желтоқсаннан бастап Қазақстанға өз бетімен автомобиль импорттау шарты төмендегідей болады:

• Жеке тұлға жылына бір рет жаңа немесе қолданыста болған автомобильді көлік құралы құрылымының қауіпсіздігін растайтын куәлікпен рәсімдеп, жеке пайдалануға арналған тауар ретінде арнайы мөлшерлемемен кедендік тазартудан өткізеді. Мөлшерлеме қолданыстағы деңгейден жоғары. Электромобиль, кейбір коммерциялық көлік пен мототехника есептелмейді. Жеке пайдалану үшін жеткізген көлікті коммерциялық мақсатта қолдануға тыйым салынады.
• Заңды тұлға жаңа автомобильді тек көлік құралының типін мақұлдау құжатымен импорттайды. Құжатта заңды тұлға көрсетілмеген автомобильді кеденде рәсімдеуге болмайды. Шыққанына 3 жылдан асқан қолданыста болған автомобильді заңды тұлға (оның ішінде жеке кәсіпкер) көлік құралының типін мақұлдау құжатын рәсімдегеннен кейін шексіз кіргізе алады.
• Кедендік тариф (бірыңғай кедендік тариф емес) тек заңды тұлғаға қолжетімді: кедендік рәсімдеу — 15 % және ҚҚС (қосымша құн салығы) — 12 %.

Кедендік рәсімдеу үшін қалай, неге және қанша төлеу керек екенін толық түсіндіреміз.

Бәрі неден басталды

18 қарашада Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кірістер комитеті сайтында 1 желтоқсаннан бастап көлік құралының типін мақұлдау құжатын рәсімдеген заңды тұлға ғана автомобиль әкеле алады деген ақпарат пайда болды. Яғни, бұл тізімге тек ресми дилерлер кіреді.

Мемлекеттік кірістер комитеті Kolesa.kz редакциясына бұл автомобиль импорттаумен айналысатын жеке тұлғаға әсер етпейтінін айтты. Бұрын қалай әкелсе, солай мақұлдау құжаты арқылы әкеле береді деп сендірді.

Бірақ бірнеше күннен кейін әлеуметтік желіде жаңа ақпарат тарады. Онда үкіметтің көлік импорттауға қатысты жиналысының хаттамасынан алынған үзінді пайда болды. Құжатта ел тұрғындары жеке қажеттілігі үшін жылына бір ғана автомобиль кіргізе алады деп жазылған.

Осы жағдайға қатысты Kaztag.kz-тің сұрағына бірінші вице-премьер Роман Скляр былай жауап берді:

Бұл өзгерістің блогерлер айтқандай, баж салығы мен салық мөлшерлемесін арттырумен байланысы жоқ. Біз ең алдымен 2015 жылдан бері қолданыстағы заңнамаға сай техникалық және кедендік реттеу рәсімдерін айтып отырмыз. Қолданыстағы заңнамаға сәйкес, автомобильді кедендік тазартудан өткізудің екі жолы бар:

1. Жеке тұлға жеке пайдалану үшін автомобиль әкелген жағдайда көлік құралының типін мақұлдау құжаты рәсімделеді, бірақ жылына бір көлікке ғана рұқсат беріледі. Баж салығының бірыңғай мөлшерлемесі төленеді, ол 48 %-дан басталады және ол көліктің қозғалтқыш көлемі мен жасына байланысты өзгереді. Бұл тек жеке мақсатқа арналған көлікке қатысты екенін ескеру керек. Үлкен жүк көлігін немесе 12-ден астам жолаушы таситын автобус, сондай-ақ жолаушы немесе жүк тасымалы үшін қолданылатын коммерциялық көлікті жеке пайдалану үшін әкелуге болмайды.

2. Заңды тұлға көлікті кәсіпкерлік мақсатта сату үшін оған көлік құралының типін мақұлдау құжатын рәсімдеуге тиіс. Сол кезде кедендік алым 15 %, ал қосымша құн салығы (ҚҚС) 12 %-ды құрайды. Бұл жаңа ереже емес, бұл 2015 жылы Еуразиялық экономикалық одақ құрылған кезде күшіне енген талаптар.

Осылайша үкімет басшысының орынбасары биыл 1 желтоқсаннан бастап жеке тұлғаның көлік әкелуіне қатысты шектеу мәселесі толық шешілгенін мәлімдеді. Яғни, бір адам бір жыл ішінде елге тек бір машина кіргізе алады.

Алайда мұнымен бәрі түсінікті болмады. Алдымен көлік құралының типін мақұлдау құжаты/көлік құралы құрылымының қауіпсіздігі туралы куәлік және оның жасы туралы сөз қозғалса, енді жоғары тариф мәселесі қосылды. Бұлар қайдан шықты?

Қазақстандағы импорттаушылар мен шетелден көлікке тапсырыс берген қарапайым адамдар не істерін білмей қалды. Kolesa.kz редакциясы мәселені зерттеп, жаңа схема қалай жүзеге асатынын анықтауға тырысты.

Түсініктеме алу үшін біз Өнеркәсіп және құрылыс министрлігінің Интеграция және халықаралық ынтымақтастық департаментінің директоры Әділбек Бектібаевқа жүгіндік. Ол бұрын қабылданған, бірақ осы уақытқа дейін дұрыс орындалмаған заң нормаларын ретке келтірді.

Адам басына бір автомобиль

Ә. Бектібаев биыл 1 желтоқсаннан бастап кодекс пен техникалық регламенттің тармақтарына сүйене отырып, елге көлік құралын әкелу схемасы төмендегідей жұмыс істейді деп түсіндірді

1. Жеке тұлға жылына бір рет жаңа немесе қолданыста болған автокөлік әкеле алады. Көлік құралының типін мақұлдау құжатын рәсімдеп, жеке пайдалануға арналған тауар ретінде мына мөлшерлеме бойынша кедендік рәсімдеуден өткізуі қажет:

2. Бір жылда екінші немесе үшінші автомобиль әкелмек болсаңыз, көлік құралы құрылымының қауіпсіздігі туралы куәлік берілмейді — жүйе оған рұқсат етпейді, өйткені мұндай әрекет Қаржы министрлігінің № 250 бұйрығына сай жеке кәсіпкерлік саналады. Сондықтан жеке пайдалану үшін көлік импорттау мүмкін болмайды. Егер азамат машинасын бір жылға толмай сатса, баға айырмасының 10 %-ы мөлшерінде салық төлейді.

3. Заңды тұлғалар жаңа автомобильді көлік құралының типін мақұлдау құжаты арқылы әкеле алады, машинаны ресми импорттаушылар ғана тіркей алады. Жеке дилерлерге басқа КҚТМ құжатымен машина жеткізуге тыйым салынады.

4. Заңды тұлға, соның ішінде жеке кәсіпкер шыққанына 3 жылдан асқан ескі автомобильді 15 % кедендік алым және 12 % ҚҚС төлей отырып, көлік құралы құрылымының қауіпсіздігі туралы куәлік арқылы әкеле алады.

Қазір жоғарыда аталған шектеулерге арналған куәлік беру жүйесі пысықталып жатыр. Елдегі зертханалар импорттаушыларға кейінгі 1.5-2 аптада экспорт-импорт операцияларына арналған электронды терезенің істен шығуына байланысты көлік құралы құрылымының қауіпсіздігі туралы куәлік беру мүмкін болмай тұрғанын хабарлаған.

Жеке пайдалану үшін әкелген автомобильді коммерциялық мақсатта пайдалануға тыйым салынады, бірақ көлік иесі кәсіпкер ретінде тіркелгенде немесе көлік құралын тасымалдаушыға жалға бергенде бұл шектеу қолданылмайды. Ең бастысы, бұл машинамен байланысты табыс заңды болуға тиіс. Шектеу бұрыннан бар мемлекетаралық және қазақстандық құжаттарға негізделіп отыр.

Өзгеріс қандай құжатқа негізделген?

1 желтоқсанда күшіне енетін жаңа импорт ережесінде аса үлкен жаңалық жоқ. Кеден одағының Кедендік кодексін 2017 жылы қатысушы елдер қабылдап, бекіткен. Бұл құжат бойынша елге автомобиль әкелгенде кедендік салық төлеу керек. Осы арқылы Кедендік одаққа мүше мемлекеттер, әсіресе Ресей өз автоөнеркәсібін шетел көлігінен қорғауды жоспарлап отыр.

2015 жылы Қаржы министрлігі «Жеке тұлғаның Кеден одағының кедендік шекарасы арқылы өткізген тауарын жеке пайдалануға арналған тауарға жатқызу критерийін белгілеу туралы» № 250 бұйрығын шығарды. Онда былай деп жазылған:

«Кедендік одақ аумағына кез келген тәсілмен әкелінген жеке пайдалануға арналған көлік құралының саны жылына 1 (бір) данадан асса, кәсіпкерлік қызметке арналған деп есептеледі».

Яғни, жеке тұлғаның жылына бір автомобиль әкелуіне рұқсат берілген. Бірақ бұл ережені ешкім сақтап отырған жоқ.

2017 жылы Кедендік кодекстің 50-тармағында мынадай түсіндірме пайда болды: «Жеке пайдалануға арналған көлік құралы — жеке пайдалануға арналған тауар түрі, ол Еуразиялық экономикалық комиссия айқындаған авто және мотокөлік құралы мен авто және мотокөлік құралына арналған тіркемені қамтиды. Мұндай көлік құралын жеке тұлға Одақ аумағына жеке пайдалану мақсатында әкеледі, онымен ақылы немесе ақысыз түрде адам немесе өнеркәсіптік және коммерциялық жүк тасымалдауға болмайды».

Ал 46-тармақта «Жеке пайдалануға арналған тауар — жеке тұлғаның жеке, отбасылық, тұрмыстық және кәсіпкерлікпен байланысы жоқ өзге де қажеттілігіне арналған, Одақтың кедендік шекарасынан халықаралық пошта жөнелтімі арқылы немесе кез келген басқа тәсілмен өткен тауар» деп жазылған.

Сондай-ақ 2017 жылы ЕЭК Кеңесінің «Жеке пайдалануға арналған тауарға қатысты кейбір мәселелер туралы» № 107 шешімі шықты, онда жеке пайдалануға арналған көлік құралы үшін кеден құнының 54–48 %-ы мөлшерінде немесе машинаның шыққан жылы мен бағасына қарай қозғалтқыш көлемінің текше метрі үшін 1.5–5.7 еуро көлемінде кедендік төлем жасау керек екені жазылған.

Кеден одағының «Дөңгелекті көлік құралының қауіпсіздігі туралы» техникалық регламентінде арнайы норма бар, ол бойынша жаңа автомобильді КҚТМ құжатын алған заңды тұлға ғана көп және аз мөлшерде әкелуге құқылы. Ал жеке тұлға автомобильді жалғыз көлік құралы ретінде рәсімдей отырып, тек көлік құралы құрылымының қауіпсіздігі туралы куәлік арқылы әкеле алады. Оның үстіне Кеден одағының Кедендік кодексіне сай жеке пайдалануға арналған тауар ретінде ғана. Ал КҚТМ құжаты жоқ әрі ресми импорттаушы саналмайтын заңды тұлға мен жеке кәсіпкер көлік құралы құрылымының қауіпсіздік куәлігі арқылы шыққанына үш жылдан асқан автомобильдерді елге кіргізе алады.

Ешқандай жаңа ереже қосылмағаны белгілі болды. Билік бәрін заңға сай жұмыс істеуге мәжбүрлеуді шешті. Ендеше, бұрын неге осылай істемеген? Адамдар он жылдан бері жаңа және ескі машиналарды елге әкеліп, кеденде арзанырақ тарифпен рәсімдеп келді.

«Елге машина әкелу жөніндегі жаңа ережеге сай, көлік сатудан табыс тапқысы келген адам жеке кәсіпкер немесе заңды тұлға ретінде тіркеліп, шыққанына үш жылдан асқан автомобильдерді әкелсе болады. Мұндай кәсіпкер автомобильдің заңды жолмен келгеніне және қауіпсіздігіне кепілдік береді, сондай-ақ тұтынушы құқығын сақтауға міндетті болады. Бұл тәсіл арқылы азаматтарымыздың құқығын қорғаймыз», — деді Әділбек Бектібаев.

Өнеркәсіп министрлігі жаңа ереже елдегі машина сатып алушыларға тиімді екенін хабарлады. Автомобильді сату үшін заңды тұлға, жеке кәсіпкер немесе ЖШС көлік құралының толық құнын көрсете отырып, жазбаша шарт жасауы қажет. Соның арқасында, болашақта құқықтық мәселе туындаса сатып алушы оны оңай шеше алады.